Istorijska hronika "Jesen Čejena" predzadnji je film legendarnog američkog reditelja Johna Forda i njegov poslednji vestern. Realizovan na kraju rediteljeve najzrelije faze, "Jesen Čejena" je značenjski izuzetno bogato ostvarenje, prožeto setom i pesimizmom.Film je snimljen na Fordovoj omiljenoj lokaciji, u Dolini spomenika, a glumačku ekipu predvode sjajni, Richard Widmark i lepa Carroll Baker. Sjajni snimatelj William H.Clothier bio je nominovan za Oscara.


Amerika, 1878. Godinu dana nakon što su sa svoje zemlje proterani u siromašni rezervat, pripadnici indijanskog plemena Čejena čekaju delegaciju američkog kongresa kako bi je informisali o svom teškom položaju. U novoj zemlji je, naime, od 1000 doseljenih Indijanaca prvu godinu preživelo samo njih 286.

Indijanci i vojnici za njih zadužena čekaju i čekaju kongresmene, no na kraju umjesto njih stiže vest da zbog vetra i odmaranja za večernji bal ipak neće doputovati.

Ponosni Indijanci odluče da je bilo dosta i odlaze, a razočarani su i požrtvovna Deborah Wright (C. Baker), koja pomaže Čejenima, i vojnik, kapetan Thomas Archer (R. Widmark), pun razumevanja za indijanske probleme. Nakon toga, Čejeni ponovno uzimaju puške u ruke i odluče se vratiti na svoju zemlju.

Davna 1974. Mali letnji bioskop u Sutivanu, na Braču. Možda  letnji bioskopi još uvek postoje, ali za one koji ne znaju, to su bili bioskopi pod otvorenim  nebom i gotovo svako mesto na Jadranu imalo je jedan.

Miris mora i noćno nebo osuto zvezdama učinili su te tople letnje noći, u tom malom bioskopu, ovaj veliki film još većim. Posle "Jeseni Čejena" nestala je sva bajkovitost i romantika koje sam videla u vesternima.  Još poneki, kao "Tačno u podne" ili "U 3 i 10 za Jumu", koji su bili više drame nego klasični vesterni, mogla sam da pogledam, ali ne i one koji su opravdavali ubijanje Indijanaca u cilju osvajanja Novog kontinenta. Čak se i veliki heroj mog detinjstva, Bufalo Bil, rasprsao kao mehur od sapunice.

Film je snimljen prema istinitim događajima koji su se zbili 1878-1879 a u američkoj istoriji poznati kao egzodus Severnih Čejena . Ovaj vestern Džona  Forda , njegov poslednji,  je omaž Severnoameričkim Indijancima, koji su vekovima trpeli nepravde ne samo od belih doseljenika i kasnije američke vlade nego i od samog Holivuda pa i Forda lično.

Jedina zamerka filmu su dosta neozbiljne scene sa Džems Stjuartom kao Vajatom Erpom i Artur Kenedijem kao Dok Holidejem (nepotrebno je naglasiti da i u ovoj desetominutnoj sekvenci Stjuart daje maksimum) a koje i nemaju nikakvu vezu sa radnjom filma. Ova sekvenca je bila izbačena na zahtev Warner Bros.-a i film se prikazivao u bioskopima bez nje ali je vraćenea za DVD verziju i nalazi se i ovde.

Film je naišao na podeljene kritike (i danas), prijem kod bioskopske publike bio je ispod očekivanja što se može i razumeti jer nije lako kad vam tresnu istinu u lice, ali za mene je ovo jedan od najboljih američkih filmova i, uz "Plavog vojnika" i filma „Mali veliki čovek“, najbolji film sa "indijanskom "tematikom.